คนดี ไม่ใช่เพราะพูดให้ฟัง แต่เพราะ ทำให้ดู…
ผมเชื่อมาโดยตลอดว่า แบบอย่างการกระทำเป็นสิ่งสำคัญและมีความหมายมากยิ่งกว่าคำพูด อาจมีคนสอนด้วยคำสอนที่ลึกซึ้งและฟังดูดีมาก แต่หากขาดการกระทำที่เป็นแบบอย่างและทำให้ดู ย่อมไม่มีประโยชน์ครบถ้วน ยิ่งการกระทำที่เป็นแบบอย่างจากบุคคลระดับผู้นำในสังคมด้วยแล้ว ย่อมจะยิ่งส่งผลและมีอิทธิพลต่อการเลียนแบบของผู้ตามว่าจะดำเนินไปในทางใด
ถ้าผู้นำระดับต่าง ๆ ในสังคมนำไปในทิศทางที่ดีถูกต้อง สังคมย่อมดำเนินไปได้ในทิศทางที่ถูกต้อง แต่น่าเศร้าที่ว่า ทุกวันนี้ บุคคลที่สมควรเป็นแบบอย่างการกระทำที่ดีให้กับคนในสังคม ยังมีอยู่เป็นจำนวนน้อย ส่งผลทำให้สังคมดำเนินไปในทิศทางที่บิดเบี้ยวและเกิดปัญหาต่าง ๆ มากมาย
ปัญหาของสังคมไทยปัจจุบันคือ การที่เราได้ยินคำสอนหรือหลักการที่ดีจำนวนมาก แต่ในทางปฏิบัติแล้วไม่เคยเห็นแบบอย่างที่สอดคล้องกับคำสอนเหล่านั้น มีเพียงการกระทำที่ตรงกันข้าม ส่งผลให้คนไม่เห็นคุณค่าที่จะปฏิบัติตามหลักการหรือคำสอน ตัวอย่างเช่น หากเราต้องการให้เยาวชนของชาติเป็นคนที่ซื่อสัตย์ มีคุณธรรม ไม่คดโกง จะมีการสอนด้วยคำพูด ด้วยการเรียนทั้งในโรงเรียนและนอกโรงเรียน แต่ในสภาพความเป็นจริง ผู้ใหญ่ในสังคมมีแต่ความไม่ซื่อสัตย์ เยาวชนจะไม่เห็นคุณค่าที่จะกระทำตามคำสอนจริงๆ
แม้กระทั่งสิ่งที่ตรงข้ามกันระหว่างกฎหมายกับความถูกต้องทางศีลธรรม อันเป็นเหตุทำให้คนในสังคมตัดสินผิดถูกอย่างสับสน อาทิ ตามหลักกฎหมายและศีลธรรมบัญญัติว่าการเล่นการพนันเป็นสิ่งที่ผิด แต่กองสลากกินแบ่งรัฐบาลซึ่งความจริงเป็นการพนันเช่นเดียวกัน กลับมีรัฐบาลเป็นเจ้าของ และการตัดสินในลักษณะที่ขาดหลักการชัดเจน ทำให้เกิดหลายมาตรฐานในเรื่องที่คล้ายคลึงกัน แบบอย่างการกระทำและกฎหมายค่อนข้างมีหลายเรื่องตรงข้ามกับคำพูดและหลักการทำให้คนในสังคมขาดมาตรฐานในการตัดสินความถูกผิดและการชี้นำที่ถูกต้อง
ถึงเวลาแล้วที่สังคมไทยควรที่จะต้องสร้างความรับผิดชอบร่วมกัน เริ่มจากผู้นำจนไปถึงผู้ตามในทุกระดับ ทุกหน่วยงาน ทุกชุมชนในสังคม ในการทำหน้าที่เป็นแบบอย่างแก่สังคม ด้วยการแสดงออกเป็นการกระทำที่ถูกต้องเพื่อให้ผู้อื่นกระทำตามได้ โดยสร้างแบบอย่างที่สามารถชี้นำสังคมได้อันประกอบด้วยคุณลักษณะ 2 ประการ
แบบอย่างแห่งความรับผิดชอบ ด้วยการทำหน้าที่ของตนเองให้ดีที่สุด เราแต่ละคนนั้นมีบทบาทหน้าที่ความรับผิดชอบในสถานภาพและบทบาทที่แตกต่างกัน แต่ไม่ว่าจะเป็นบทบาทใดในสังคมหรือชุมชนใด เราสามารถชี้แบบอย่างแก่สังคมได้ด้วยการเล่นบทบาทและทำหน้าที่ของเราให้ดีที่สุด เพื่อที่เราจะมีส่วนเป็นแสงสะท้อนความดีงามที่ทำนั้นออกไปมีอิทธิพลต่อผู้อื่นและมีส่วนสร้างสรรค์สังคมได้มากที่สุด
ชุมชนที่เราอยู่ไม่ว่าจะเป็นบริษัท สมาคม องค์กร อำเภอ ตำบล หมู่บ้าน หรือแม้กระทั่งครอบครัว ทุกที่ที่เรามีส่วนร่วมจึงควรมีลักษณะที่เป็นแบบอย่าง เราควรเป็นผู้หนึ่งที่สร้างชุมชนให้มีอิทธิพลต่อการสร้างสรรค์และเปลี่ยนแปลงสังคม เป็นชุมชนที่ประกอบไปด้วยบุคคลที่มีคุณภาพ มีความซื่อสัตย์ ยุติธรรมและจริงใจ เป็นชุมชนที่มีอิทธิพลต่อภายนอกชุมชนได้
แบบอย่างแห่งความดีงาม เราควรเป็นแบบอย่างแห่งการทำความดีจนคนอื่นเห็นได้ เหมือนกับตะเกียงที่เมื่อจุดแล้วต้องส่องสว่างแก่คนทั้งปวง เราต้องทำดีแก่คนทั้งปวง ไม่เลือกเชื้อชาติ ฐานะตำแหน่ง และทำดีมากจนเขาตระหนักชัดเจนถึงความดีของเรา โดยประพฤติในสิ่งที่ดีอย่างเสมอต้นเสมอปลาย อย่างยุติธรรม ไม่ทำดีเฉพาะเมื่อได้รับผลประโยชน์หรือทำดีเฉพาะแก่ผู้ที่ตอบแทนสิ่งดีแก่เราได้ แต่ทำดีต่อคนที่ด้อยโอกาสในสังคมที่ไม่มีทางจะตอบแทนเราได้ จนเรากลายเป็นบุคคลที่ใคร ๆ กล่าวขวัญถึง ได้รับการยอมรับ ยกย่อง และสามารถเป็นดังผู้นำทิศทางของสังคมได้
สังคมไทยต้องการคนที่เล่นบทบาทหน้าที่ของตัวเองให้ดีที่สุดในทุกระดับ อันจะนำไปสู่การจรรโลงสังคมให้งดงามด้วยความร่วมมือกันอย่างแท้จริง
ในทุก ๆ ตำแหน่ง ทุก ๆ สถานภาพที่ดำรงอยู่ เราสามารถเล่นบทบาทของเราให้ดีที่สุด เช่น
…ถ้าเราเป็นนายจ้าง เราต้องเป็นนายจ้างที่ยุติธรรม โอบอ้อมอารีย์ ไม่เอาเปรียบ ทำให้ลูกจ้างได้รับสวัสดิภาพที่ดีและเห็นความดีของเรา
…ถ้าเราเป็นนักธุรกิจ เราต้องเป็นคนที่ซื่อสัตย์ ทำธุรกิจอย่างไม่คดโกง และเห็นแก่ประโยชน์ของลูกค้า
…ถ้าเราเป็นสามี เราต้องรักและห่วงใย เสียสละ ดูแลภรรยาและครอบครัวอย่างดีให้ได้รับความอบอุ่นในชีวิต
…และถ้าเราเป็นภรรยา เราต้องเคารพให้เกียรติสามี ดูแลสามีและลูกอย่างดี
…ถ้าเราเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร เราจะต้องเป็นคนที่เสนอกฎหมายที่จรรโลงศีลธรรมในสังคม เราย่อมมีส่วนทำให้ประชาชนในสังคมมีศีลธรรมและจริยธรรม
…ยิ่งถ้าเราเป็นผู้บริหารบ้านเมือง เราต้องบริหารอย่างเห็นแก่ประโยชน์ของประเทศชาติ ไม่โกงกินเพื่อประโยชน์ส่วนตน ให้ความยุติธรรมแก่ทุกคน
ในแต่ละบทบาทหน้าที่ของเราที่ดำเนินอยู่ในสังคมใหญ่นี้ หากเราเล่นบทบาทของเราให้ดีที่สุด อยู่ในกรอบแห่งความดีงาม ความสร้างสรรค์ ความยุติธรรม การเป็นแบบอย่างที่ดี ในชุมชนที่เราอาศัยอยู่ เราย่อมสามารถแก้ไขสังคมได้อย่างเป็นรูปธรรมจริงจังมากกว่าการแก้ไขตามหลักการหรือคำพูด เพราะสิ่งนี้จะเป็นแบบอย่างการกระทำเพื่อให้คนอื่นสามารถเดินตามอย่างเป็นรูปธรรมได้
ศ.ดร.เกรียงศักดิ์ เจริญวงศ์ศักดิ์
นักวิชาการอาวุโส ศูนย์ศึกษาธุรกิจและรัฐบาล มหาวิทยาลัยฮาร์วาร์ด
kriengsak@kriengsak.com, http:// www.kriengsak.com
