จะเป็นกรวดหรือเป็นเพชร ถ้าเราไปนึกรักมันเข้า แล้วหายไปเมื่อไรก็เสียดาย ยิ่งรักมากก็ยิ่งเสียดายมาก บางคนถึงเสียคนไปก็มี ถ้าเราไม่อยากทุกข์มากไม่อยากเสียคนก็อย่าไปรักอะไรให้มาก ถึงจะรักก็ต้องรู้กำพืดว่ามันเป็นเพชรหรือเป็นกรวด ถ้ารู้ราคาจริงๆของมันเสียแล้วถึงมันจะหายไป เราก็ไม่เสียดายมันนัก
โมหะคือความหลง เหมือนหลงทางในเขาวงกต เป็นต้นเหตุที่ทำให้เกิดทุกข์ให้ใจเราคิดปรุงแต่งไปต่างๆนานา บางทีถึงขั้นหลอกตัวเองว่าคนนี้ใช่แน่ๆทั้งๆที่ตัวเราไม่ได้รู้จักเขาดีพอเลยด้วยซ้ำ แต่เพราะภาพลักษณ์ที่ปรากฏตามสื่อทำให้เราคิดฟุ้งซ่านไปถึงเขาอยู่ตลอด ที่เป็นเช่นนั้นเพราะโมหะหลอกให้เราเห็นในด้านที่เราอยากจะเห็น โมหะเป็นรากเหง้าที่จะงอกเป็นกิเลสอื่นๆ
พระพุทธเจ้าผู้เลิศด้วยพระปัญญาพิจารณาเห็นแจ้งชัดด้วยความจริงว่าโลกทั้งโลกเป็นเครื่องห่อหุ้มด้วยอวิชชา โมหะ มีภูมิทั้งสามเป็นเสมือนเรือนจำเป็นเครื่องอยู่ มีตัณหา อุปทานเป็นเครื่องสัญจรไปมา มีกามารมณ์ รูปารมณ์และอรูปารมณ์เป็นเครื่องหล่อเลี้ยง
พระองค์ทรงรู้อย่างนี้แล้วจึงทรงเบื่อหน่ายคลายความใคร่ความยินดีในภูมิทั้งสามนั้นด้วยวิปัสนาญาณ เห็นภูมิทั้งสามนั้นเป็นเรื่องส่งนอกด้วยจิตของพระองค์เอง (ส่งนอกในที่นี้หมายถึงส่งนอกด้วยกามารมณ์ รูปารมณ์ และอรูปารมณ์) มีแต่ไหลไปในอนาคตไม่เข้าถึงปัจจุบันสักที
พระพุทธเจ้าทรงรู้แจ้งชัดอย่างนี้แล้วจึงทรงสละปล่อยวางจิตที่เป็นอดีตและอนาคตที่ปรุงแต่งภพทั้งสามเข้ามาอยู่ เป็นกลางๆ คือตัวใจ และรู้อยู่ว่าเป็นกลางๆ ภพชาติก็หมดไป การประพฤติกิจในพระพุทธศาสนานี้ทั้งหมดมีการรักษาศีล ฝึกหัดทำสมาธิและวิปัสสนา เป็นต้น ก็คือต้องการค้นคว้าหาเหตุและผล สิ่งที่ควรทำและไม่ควรทำ ดีและชั่ว สิ่งที่เป็นรูปธรรมและนามธรรมในสิ่งนั้นๆ ให้เห็นรู้เห็นตามเป็นจริงของสิ่งนั้นๆ เท่านั้น แต่สิ่งเหล่านั้นทั้งหมดมันก็ไม่เป็นจริงสักที เพราะเราพิจารณาส่งออกไปข้างนอก เห็นของไม่จริงจังแปรปรวนอยู่ร่ำไป
การค้นคว้าส่งออกไปภายนอกพิจารณาของไม่เที่ยงแปรปรวนนี้แล จึงต้องเป็นทุกข์ไม่รู้จักจบจักสิ้นสักที การพิจารณาของภายนอกนอกจากตัวของเราจึงไม่ใช่ตัวของเราและไม่เห็นตัวของเรา จึงรักษาตัวของเราให้อยู่ในอำนาจไม่ได้
ปราชญ์ผู้ฉลาดจึงปล่อยวางทิ้งสิ่งที่มิใช่ ของตัวไม่มีแก่นสาร วางสิ่งที่เป็นอดีตและอนาคตเสีย แล้วเข้าอยู่ตรงกลาง วางเฉย แล้วรู้ตัวอยู่ว่าเราวางเฉย เมื่อใจเข้ามาอยู่ตรงกลาง วางเฉยและรู้ตัวว่าวางเฉยแล้ว มันจะมีอะไรเหลือหลอ ภารกิจในพระพุทธศาสนาที่กระทำมาแต่ต้นก็เห็นจะสิ้นสุดลงเท่านี้
Thanks to images from http://static.guim.co.uk/sys-images/Money/Pix/pictures/2010/4/16/1271419559750/Diamond-merchants-are-rep-001.jpg
