แตงโม Citrullus lanatus (Thunb.) Matsum & Nakai เป็นพืชวงศ์แตง Cucurbitaceae ภาคอีสานเรียกบักโม ภาคเหนือเรียกบะเต้า คนตรังเรียกแตงจีน มีชื่อสามัญว่า Watermelon แปลว่า “แตงน้ำ” เพราะในผลแตงโมมีน้ำเป็นส่วนใหญ่
ชาวอียิปต์เป็นชาติแรกที่ปลูกแตงโมไว้กินเมื่อ 4000 ปีมาแล้ว แตงโมมีถิ่นกำเนิดอยู่ในทวีปแอฟริกาแถบทะเลทรายคาลาฮารี ในทวีปดังกล่าวมีแตงโมขึ้นเองตามธรรมชาติ และมีความหลากหลายทางชีวภาพสูงสุด มีทั้งพันธุ์ที่เนื้อผลมีรสหวาน จืด และรสขม ประเทศจีนปลูกแตงโมคริสต์ศตวรรษที่ 10 และปัจจุบันจีนเป็นประเทศที่ปลูกแตงโมมากที่สุดในโลก คริสต์ศตวรรษที่ 13 พบบันทึกการนำแตงโมเข้าสู่ทวีปยุโรปโดยผู้รุกรานชาวมัวร์ และถูกนำเข้าสู่ทวีปอเมริกาเหนือโดยทาสผิวดำที่ถูกนำไปใช้แรงงานในไร่ในราว คริสต์ศตวรรษที่ 15
แตงโมเป็นไม้เถาอยู่ในวงศ์เดียวกับแตงกวา ลำต้นเป็นเถาเลื้อยแผ่ไปตามพื้นดิน ใบมีลักษณะเว้าลึก 3-4 หยัก ก้านใบยาว ทั้งเถาและใบมีขนอ่อนปกคลุม ผลพัฒนาจากรังไข่ ผลแตงโมมีทั้งแบบกลม กลมรี และทรงกระบอก ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางผล 15-20 เซนติเมตร เปลือกแข็ง สีเขียว สีเขียวเข้ม และสีเหลือง บ้างก็มีลวดลายสีขาวเป็นแถบยาวจากขั้วถึงปลายผล รสชาติของเนื้อผลคือฉ่ำน้ำและหวานกรอบ ในเนื้อมีเมล็ดสีดำขนาดเล็กแทรกอยู่บริเวณใจกลางผล
แตงโมที่มีการปลูกในปัจจุบันแบ่งออกได้เป็น 3 กลุ่มใหญ่ๆ ตามลักษณะของผลและเมล็ด ได้แก่ พันธุ์ธรรมดา พันธุ์ไม่มีเมล็ด และพันธุ์กินเมล็ดที่นำไปผลิตเป็นเม็ดก๊วยจี๊
คุณค่าทางโภชนาการ
แตงโม เนื้อผล (กินได้) คุณค่าทางโภชนาการต่อ 100 กรัม (ร้อยละเมื่อเทียบกับปริมาณแนะนำของสหรัฐอเมริกาที่ผู้ใหญ่ควรกินใน ๑ วัน)
- พลังงาน 30 กิโลแคลอรี
- คาร์โบไฮเดรต 7.55 กรัม
- น้ำตาล 6.20 กรัม
- เส้นใยอาหาร 0.40 กรัม
- ไขมัน 0.15 กรัม
- โปรตีน 0.61 กรัม
- น้ำ 91.45 กรัม
- วิตามินเอ (เทียบเท่า) 48 μg (3%)
- วิตามินบี 1 (ไทอะมีน) 0.033 มิลลิกรัม (3%)
- วิตามินบี 2 (ไรโบฟลาวิน) 0.021 มิลลิกรัม (1%)
- วิตามินบี 3 (ไนอะซิน) 0.0178 มิลลิกรัม (1%)
- วิตามินบี 5 (กรดแพนโทเทนิก) 0.221 มิลลิกรัม (4%)
- วิตามินบี 6 .0045 มิลลิกรัม (3%)
- วิตามินบี 9 (โฟเลต) 3 μg (14%)
- แคลเซียม 7 มิลลิกรัม (1%)
- เหล็ก 0.24 มิลลิกรัม (2%)
- แมกนีเซียม 10 มิลลิกรัม (3%)
- ฟอสฟอรัส 11 มิลลิกรัม (2%)
- โพแทสเซียม 112 มิลลิกรัม (2%)
- สังกะสี 0.10 มิลลิกรัม (1%)
แตงโมเป็นผลไม้ที่มีพลังงานต่ำ แตงโมมีน้ำตาลทั้งหมดร้อยละ 6.81-9.36 โดยมีน้ำตาลฟรักโทสร้อยละ 3-4 น้ำตาลกลูโคสร้อยละ 1-3 และน้ำตาลซูโคสร้อยละ 2-5 เมื่อกินแตงโมจะได้น้ำถึงร้อยละ 92 มีวิตามินซี บีตาแคโรทีน ไลโคพีน และแร่ธาตุอื่น
ทั่วโลกทานเนื้อแตงโมเป็นผลไม้ มีฤทธิ์ขับปัสสาวะอย่างอ่อน แต่ในประเทศไทยพบการกินแตงโมเป็นผักในอาหารมื้อหลักด้วย เปลือกผลกินได้ มีธาตุอาหารซ่อนไว้มากแต่ในทวีปอเมริกาเหนือไม่มีวัฒนธรรมการกินเปลือกแตงโม ที่ไม่กินเพราะเปลือกแตงโมปราศจากรสชาติ ในประเทศไทยมีการปอกผิวเปลือกแตงโมสีเขียวเข้มออก เอาเปลือกด้านในมาประกอบอาหารกับเครืองปรุงมีรส เช่น แกงส้ม บางประเทศกินเป็นผักแต่ที่จีนนำเปลือกแตงโมที่ฝานผิวนอกออกแล้วมาปรุงเป็นผัดผักกับกระเทียม พริก ต้นหอม น้ำตาลและเหล้าขาว ต้มพะโล้ หรือดองเก็บไว้กิน เปลือกแตงโมดองนี้มีกินกันในหมู่ชนหลายวัฒนธรรม เช่น รัสเซีย โรมาเนีย บัลแกเรีย ยูเครน และตอนใต้ของสหรัฐอเมริกาบางแห่ง
น้ำแตงโมมีการดื่มกันมากในประเทศแถบคาบสมุทรบอลข่าน บ้างนำน้ำแตงโมมาหมักเป็นไวน์
ทางเหนือของประเทศไทยนำน้ำแตงโมมาผลิตเป็นขนมขบเคี้ยวเรียกข้าวแต๋นน้ำแตงโม ความรู้อายุรเวทจากอินเดียกล่าวว่าเนื้อแตงโมเสริมธาตุไฟและธาตุน้ำ มีคุณสมบัติช่วยเจริญอาหาร เพิ่มกากอาหารเพื่อการขับถ่ายที่ดี แก้อาการกระหายน้ำ ลดไข้และระบายความร้อนในร่างกาย บำรุงไตและม้าม มีฤทธิ์ขับปัสสาวะอย่างอ่อนลดการเกิดนิ่วในระบบทางเดินปัสสาวะ
ส่วนการแพทย์แผนจีนใช้เปลือกแตงโมและเปลือกฟักเขียวอย่างละ 30 กรัม ต้มน้ำดื่มวันละ 3 ครั้งในการควบคุมอาการผู้ป่วยเบาหวาน แตงโมมีกรดอะมิโนซิทรูลีน พบมากในส่วนที่เป็นเปลือก กรดอะมิโนนี้กระตุ้นการสร้างไนตริกออกไซด์ผ่านการแปรสภาพเป็นกรดอะมิโนอาร์ จีนีน สารไนตริกออกไซด์ช่วยเสริมการทำงานของเซลล์เอนโดทีเลี่ยมที่บุหลอดเลือด มีฤทธิ์ช่วยขยายหลอดเลือด ทำให้หลอดเลือดอ่อนนิ่มคล้ายกับฤทธิ์ของยาไวอากร้า
งานวิจัยจากเยอรมนีพบว่าการรับประทานกรดอะมิโนซิทรูลีนดีกว่าการกินกรดอะมิโนอาร์จีนีนเพราะไปแปรสภาพเป็น กรดอะมิโนอาร์จีนีนหลังการดูดซึม จึงไปเพิ่มปริมาณไนตริกออกไซด์ได้โดยตรงโดยไม่มีการสูญเสียไปโดยการขับออก ของเอนไซม์อาร์จีเนสในลำไส้เล็ก ดังนั้นการกินแตงโมและเปลือกแตงโมมีส่วนช่วยสุขภาพทางเพศในเพศชาย บ้างเชื่อว่าเปลือกแตงโมกระตุ้นกำหนัดได้ด้วย
เมล็ดแตงโมตากแห้งคั่วกินได้ เท่าที่ทราบมีกินในจีน เวียดนามและไทย เมล็ดแตงโมมีโปรตีนสูง ช่วยบำรุงร่างกาย ปอด สมอง แต่ควรจำกัดปริมาณการกินถ้าเมล็ดแตงโมมีความเค็มสูง
แตงโมเป็นผลไม้พลังงานต่ำ คุณค่าสูง ราคาประหยัดที่หากินได้ทั้งปี ลองกินเนื้อแตงโมและนำเปลือกมาประกอบอาหารดูบ้างนะคะเพื่อสุขภาพของหลอดเลือด
USDA Nutrient database
Thanks to images from
http://cutestfood.com/2719/watermelon-stars/
http://165.69.151.11/recipes/18740/gin+and+watermelon+frappe
